Saturday, December 8, 2007

AOMA-MEI KARAOTI SEICHANA LIA

AOMA-MEI KARAOTI SEICHANA LIA


Aoma he thina tai chichhipa hri-iah hlupi phaota aoma pazy-pa-o pacha sasy ta sawvawna chikha acha. Aoma mei nata karaoti zy chi achhizie na pahno pasia ma?Aomamei pazy-pa o heta chysa hrochhoko cha ko 14- ko 16 taita pachhosavia ta cheipa chysa, hawsai nata chano zy chota hri-iah hlupi patlosa.Khazopa cha miataotupa acha vata chysa hrona pachhasa, pasisa theina chabi patu, ahy rai ta sasy ropachhasa pacha sawvawpa acha hleikhota Khazopa bihneina achakhiapa acha.

1.1 Aomamei-Karaoti nata Maraland:

Eima rah Pastor thokha zy cha Bible lei pata achhyna o la acha tala ama ngai ty, chasala Karaoti pa-o tualei ta la achhyna o la ngai thei khao vei ei.Eima rah chhithatu thokha zy cha my thlachhana hnei lei pata ryureina su la ama ngai ty, chasala, Kuva, aoma-mei pazy- pa o tua leita ryureina su la angia hla awpa ngiary ta vei ei.Nopaw hlupi cha ama saw nazy achu nawpa siku phapa hmothei vei ei, chasala aoma-mei roh paha pa nata karaoti paha pa y na su zy cha tlua ngala byu lei pata ama palo chho lia atlo haw.

Maraland liata lyutao penaw thokha zy cha atu-tako my pata tako phao leita lyula ama si ty, tako akeila hy awpa ta thaza hnei vei ei, chasala aoma-mei byh ama my rai khiala lathlo tawta ola vawkua hy pata aoma-mei byh cha ama phao khacha.Nonawh thokha zy cha ama saw chy pata zy hri-iah vata acha ngana ao theithai khao vei ei, pychho liata hawsai a py hla pa chhaota Karaomei-Karaoti cha ama pazy- pa-o ngala kaw hla chy.

Saw chypata zy hnatlana hlata karaoti he peimaw via pata ama hmo haw.Chareipakhyna la vaw awpa nota satlia laisa thokha zy cha Bihrai hlabu pacha Lila vei ei, Kuva, Khaini, Sada nata aoma pazy pa-o pa zy tlao ama chei ty.Eima rah nata chysa zy cha aomamei nata Karaoti seichaina liata kohlupi atah haw pita, aomamei pazy-pa o vata thina dawparo ngala zy theithai khao mapi, he hawta adaiti tlo hlata thina dawparo ngala pa he chalisa awpa cha Khazopa khozi chata eima rah nata chipho pachhana raihria rona pacha acha.

1.2 Khazopa Maraland kypacha hmeisei:

Maraland cha Khazopa ngiachhina to hmeisei ta HIV AIDS thisai pasana chichhi pa tawta abo hla chy pa hawta pacha thei pa acha, chasala Marasaw HIV tawta eima bo tapa ta eima thla alo awpa cha hlei vei, HIV he Maraland avaw ngia aw vei tathei tiara mapi,

Marasaw hryu liata HIV positive hnei mapi tathei pa cha hra vei, HIV he maraland avaw ngia rai khiala Marasaw zydua chha nano pa la mia achhi aw, atano taita khizaw hri-iah chichhi chaipa HIV tawta Maraland pabosatupa Paw-Khazopa moh cha chhazaw ta reithai pata y maw se. Amen.Marasaw hluvia cha Maraland Khazopa ngiachhina ato zi he pahnothai lei kha pita Khazopa la alyna bi rei nawpa cha chhao pahno thai mapi, atano he Khizaw rahro la cha HIV pasana va heta achi nata apho ta aleilo haw pa ama y holo, chhokha nata chi zydua chhao ama leidia ngala kaw,

Khizaw liana heta HIV ahnei pa mula cha 43 millions hlata ama hlu via haw (I millions= 10,00,000), notato athyu nata asa ta ama po via rili, Marasaw zydua malu cha 100000 (hundred thousands) chhao eima tlo ma vei nota chysa millions ta athitheipa HIV he Maraland avaw ngia tlamaw lei awpa ta thlachhana chota asosi awpa cha Marasaw zydua chakaona rai hria peimawchaipa acha.1985 ko HIV vaw hmo papuana ko tawta atano tai heta 18 millions hlata hlu via cha ama daiti tlo hlata khizaw ama kho haw, HIV vata 18 millions chysa hrona aleidia haw pahe Khazopa ryraona ngiachhina tathai pa cha vei.

HIV chichhi pa tawta Mararah pabosa awpa he Khazopa khopa chata Marasaw zydua ngiatla cho ta apahnie pa chakaona rai acha. Maraland liata hnatlana he dawty nazy thaisona lia apahnie vei, Marasaw zydua kuchho lia a y, HIV tawta Khazopa mia pabosa hla chyta sasy ta taopa hri-iah aomamei nata Karaoti vata hro hlupi cha daiti tlo hlata ama leidia haw.

1.3. Aoma hma pahe sasy athisaona acha;

Khazopa he eima hrona chabi acha, Khazopa ryraona lei pata chysa he keimo sasy hropazaothei, hropachhathei na hnei mapi, eima hrona cha Khazopa y acha, Khazopa ta Ada cha ko 930 hro awpa arao, miataotu pa acha vata eima hro athaona nata achhana cha Khazopa y acha, chysa hlupi cha eima hrochho ko zy he keimo kuchho lia so pata aoma mei pazy pa o na he thina taita achana pahno lei ta pazy ngala chy pita eima pa o ngala kaw chy.

Eichy via nota pahnoleina vata keima, he article arohtu pa cheingei chhao he aoma mei vaw pazy-pa o ty pa pakha cha nata, atahma deikuala Khazopa ngiachhina tohmeisei pata sasy ta eitao chheina zy avaw pahno pasiaba nata ei pathlei khai haw, ei vawtao chhei ngaita kaw vata nocharei Paw-khazopa hnota reipha ei chy leima.

Marasaw zydua chhao keimo sasy ta athisaona acha pa aomamei nata Karaoti taona tawta eima ba sai khai awpa khopasa tuna vata rei chanei via leima pa acha.Aomamei pazy-pa o pa he Khazopa bihneina a chakhia pa hmo acha, aoma mei pazy-pa o vata chysa hrochho ko cha ko 14 or ko 16 taita apachho sa, he bi he dawty na zy bi cha hlei vei, bihmeisei pa acha, chysa zy ta sasy hropachhasa pasisa theina rai hnei mapi, eima hrona cha Khazopa y acha, atahma cha chha avaw nano ta Ada hawta hropareina y khao vei, khizaw chysa hrochho ko cha avatla pata ko 70 acha haw, chasala aomamei pazy-pa o na vata ko 56 or ko 54 ta thlakhao ama ngia ngala, Khazopa ta ko 70 hro awpa mia rao ta aomamei pazy-pa o pata Khazopa bihneina achakhia pita ko 56 ta thlakhao eima ngia ngala pa he kuchakhie pata eima chali sai hla chy awma.Marasaw hluvia cha Khazopa ngaichhina he hno eima chhy haw, eima rah liata thlipathapa pathlieta hnatlana eimahnei pazy he alynawcha pahno leita aoma mei nata karaoti ta khisa kho pita Khazopa byuhna nata eima nopaw hneiroh nazy cha aoma, sahma, thohna (drug) taona chata hmahla pa he apei ta hlei mapi, eima thla alo kaw chy, no-a chhi ngasa,keimolasaw hneiroh via saw nazy cha drug ta pahleipadia khai daihma haw pa he mohta hmo pita eina na ta athei haw chasala eima hro panano awpa rai achhuana y vei.

Saw ngala chavei nopaw nazy chhao he Khazopa tawta hnatlana phapa ama to pa pahnothai mapi,a ly thai hra mapi, chhokha liata taka-phusa avaw ngia laka pazy cha aoma, kuva nata karaoti chalei nawpa chata eimaku riapha kawta chasala eima saw nazy achu nawpa chata hma awpa deikuala eima ku a hri kaw ty, aoma-mei pazy- pa-o pahe sasy sawvawna, athisaona acha tapa cha dawty nazy pachana, pangiasapa chavei bi hmeisei pa acha.HIV pasana vata Marasaw zy thi hrao mapi, keimo sasy taopa hri-iah aoma vata tlao eima leidia, eima rah chysa 100 liata achy chaita 60 cha aoma mei pazy-pa o pa eima cha awpa pagnia sa achhi, 60% Marasaw cha sasy ta athisao ngala pa eima cha tana acha, aoma mei pazy pa o na heta chysa pa hnatla na thata aparao tapa cha hohipa bi cha vei, bi hmeisei pa acha, he bi hmeiseipa apy kho leina va heta tlaleina chinano hlupi eima ty haw, bi hmeisei pa eima zy kho leina he marasaw zy phahlana laichaipa acha ty, bi hmeisei liata asi penaw chipho zy cha zawpi hryu ta cigarette apazy pacha lo-o pata natai ta acha haw, Maraland lia deikua chareipakhy o chho lia taita cigarette, aoma by, karaoti achei pata zawpi hnota meikhi eima to ngala kaw chy.

1.4. Aoma-karaoti he Mara pa thyukhei hawtlaita:

Hnola daiti ta pata va ngala awpa cha eima ko zy he a hawti kaw chy chasala Marasaw thyukhei lachha hmo avaw cha nata la hnola mano mapaw nazy daiti vana he vaw paithei leina kao hlupi a y.Mano-mapaw nazy daiti liacha sanawrino o ama ngia nata a-hna lasi nata saka zy ama pi ty pa acha, atano daiti lia deikua ahna-lasi nata saka api vyu pata Karaoti nata thinachaima aoma eima pi haw ba, atahma keimo chha he Mamo-mapaw nazy hlata chhaparo viala kua ngala khia pi.

Thatlo pa nata hmasina lathlo liata achhi ngapa chipho zy nata eima hliena he akaw hmeisei.Papuh ta eima o la vawcharei khiala aoma ropahapa pa-zy sa leita eima o puasai awpa ary ta lei kha pita, Pino ta eima o la avaw charei rai khiala karaoti pa-o sa lei pata padisa kho thai mapi, ahna lasi eima pi thei lei chhaota karaoti pa-o vata Pino cha aly kaw hla, Papu cha saka eima pi thei lei chhaota aoma roh paha pa eima pithei vata aly kaw pata mia adi sai.Aoma mei pazy- pa-o pa he sasy sawvawna athisaona acha pa eima py kholei vata Cigarette mei-pazy pa nata Karaoti –pa o, khaini, sada pa-o, sahmado pa malu cha notato eima po via leima, Nohra-Pawhra pa zy tlaita aoma mei he saw nazy hmiako ta pazy-pa o pata atyu adua eita kachhina rai hneihra vei ei,nopaw nazy phahlana hlupi vata sawnazy cha aomamei pazy pa o pa he pikheipa hmo sakha hawta hmo ba eita, ko 18 thlo hlata aoma ahmapa malu he daithla cha khao mapi.

Mara rah khitaw lia cha aomamei-pazy pa he hro- hmasina hawta hmo pita Laisa charei nota aoma mei-pazy leipa Satlai zy cha pasa sa achhi vei ama ta haw.Nopaw nazy ta ama saw nazy aoma-mei pazy, karaoti pa-o aw pata na ko tlo ma vei ama ta hla chy, chi chhi zi kha chho khao vei ei, aoma mei pazy pa –o na he pitlona hro acha pa hawta hmona a y haw ba, eima rah cha aoma chichhipa thina chamai tawta pachha ti adai haw, keimo sasy ta aoma mei nata karaoti tawta eima pachha tua awpa he Mara rah pachhana raihria pathaona cha acha.

1.5. Aoma-mei Pazy-pa o tawta hri-iah chichhipa:

Aoma-mei pazy- pa o na heta popa chho lia hri-iah hlupi tlo kheita chichhi chai pa cha cancer he acha, paka cancer, palei, rao, chala, pachao, pavypi, rihpi, rihdi, pathih, thisaih, hmokha cancer tapa pata cancer chinano hlupi miapi thei ta, cancer he chi 150 hlata hluvia y ta aoma tawta cancer he daithla chavei, Aoma mei pazy- pa o na vata Marasaw hlupi cha cancer hneihla taraw ta apahno rai leipa zy chhao eima y holo aw.Aoma (any tobacco) lia heta chemicals chi 4000 y ta chi 60 he cha cancer chi acha, chi 3940 he cha hri-iah chinano hlupi mia paphaosa theipa acha, pakhupa, pachaotlaleina, pachaolaina,pathilaina, Hlacha-ao-tlaleina,huso phahlana,hupona,thachhana, thisai-lolo, luthlie-raona,no-maona,

pathipalohruna,patinipahaleina, sawsa-rairuna, rihpipasana, pavyhpipasana,rupasana, popa cho zydua tlaleina ta pata hri-iah chichhipa hlupi mia pi thei.Aoma pazy- pa o na heta chano nazy liata hri-iah chichhi pa hlupi tlo khei ta he hri-iah hryu ta chichhi chaipa zy cha, thisailona, kothlatlo hlata nawpina, pychho-sawthina, naw-o tlaleina, nawraona, nawpirairuna, sawphaotheileina, naw-o paraona, naw-o pakaina,pychho hawsai hnatla paraona,

hawsailaiseiphaleina, rukaina tapa ta tlaleina chihlupi mia pithei, pachaita sawphao ngala no nazy cha aoma mei nata ahlana lia ama y awpa peimaw ngaita, amoh chata phana ngala chalei ta pychho lia saw hnatlana chata phahnaina hlupi ahnei. Aomamei ahma pa saw nazy cha aomamei hmaleipa saw zy nata hnatlana ky liata thata ama hlie, aomamei pazyleipa saw nazy cha ama hnatlana phavia syulyu,aomamei khi heta eima nakhao zy chhao taita mia parao theipa acha.


Khizaw liata rah thatlo, hneiroh, rah phachaipa USA ta aoma nata cancer chocha research-records taota he records liata palasa pacha; USA rah chho zydua 2005 ko ta cancer pasana vata athipa malu cha 162470 cha eita, he cancer pasana he 100 liata 87% he cha aoma mei pazy na tawta direct cancer chi achana ky pakhata arei pasia. USA liacha kokha heta achy chaita chysa 440000 thi eita, athipa malu papangaw (5) liata pakha (1) he cha aoma mei pazy na tawta tlaleina hri-iah ahmo ta athi pa ama cha ta pata sawkha reprt tlaita areih pa acha.khizaw liata rah hmasi, thatlo, hneiroh, pha chaipa USA rah hmata he tlu pota aoma- hri-iah vata ama thi khei ngala khiacha keimo aoma nata karaoti seichaina liata ko hlupi ata hawpa Maraland chho chhi cha???

1.6. Aoma mei karaoti hri-iah tawta pabosana:

Aoma seichana tawta Maraland pachha awpa nata aomamei-pazy pa-o na tawta marasawzy pabosanaky liacha marasaw zydua ahy rai alai, achy eima pokha awpa he Khazopa palotla zi chata eima rah chakaona raihria rona chaipa chhao acha.

Aoma mei nata karaoti liata hro liasa aso hawchie nazy cha pachha nawpa rai aru kaw ba, chasala achhuana a y rai khiala achatheina kao hlupi a y, aoma he nicotine tapa addict thei pa hnei ta he nicotine liata addicted chie pazy chata puasaina he aru kaw vata acha, phanaky pacha pata sasy bitaina, bitaina liata ngachhina he peimaw ta, Khazopa nata eima likaw aoma sisai aw pata liasa bitaina ahnaw, aoma eima sisaitheina nocha keimo chha dei chaleita chha avaw y awpa saw nazydua cha ta hmophakawpa acha, pawta aoma ahma leikhia cha saw chata aoma hma awpa he rairu kawpa acha.

Chhathie saw nazy keimo chha hawta aoma mei nata karaoti seichana liata ama y khao lei naw pata lathloh pa hy awpa cha keimo chha ta mia apahao pa acha haw, he ky liata nopaw nata rah chhitha tupa, awnano, phu nata py zydua he eima ryh khai awpa peimaw hmeisei.

Sawkhana eima hnei chho pa MADC zy chhao aoma pazy pa-o na nata hnatlana ky he hma ala awpa daiti atlo haw, taka phusa nata politics ky lia deita he moh padei hla sila eima ra chysa thisao ngala pa aoma ky liata moh eima chahu haw khiacha taka-phusa-politics-developmet taopacha ahy chata acha hlei aw, first na liata hnatlana he acha, cha vata eima rah nata aphu pa hawta aoma mei pazy-pa o na chocha dusawta control eima tao leima awpa nata rah chysa zy hnota awareness nata warning zy eima pi awpa he eima rah ryurei tu nazy cho lia apahnie, school, church nata hall compound chho lia zy dadei he cha aomamei pazy- pa o pakha cheingei awpa abyu haw,cha tlai cha rah kypachana rai hria cha acha.Awnano nopaw nata pastor nazy chhao aomamei pazy- p o na chocha he zawpi hnota achana hmeisei hawta ama pachu awpa peimaw hmeisei,

Thlapathaipa akhaona hneina chota Bihrai bi tawta liasa la pata zawpi zy cha Khazopa bi nata ami pata ama chhitha awpa angia, Khazopa bi cha eima khoda hawta rei khao leita achana hawta eima chakhei awpa peimaw, eima popa pacha Khazopa achhyna o su pathaipa acha vata aoma mei, khaini-sada, kuva, karaoti, sahma ta eima tobi awpa he pacha khi chata, eima hrona daiti tlo hlata ko 16 taita mia pachhosa thei pa heta Khazopa bihneina achakhiana chanazi cha zawpi hnota ama pachu awpa peimaw ta, chatlaicha Khazopa bi cha acha, chysa tla rei chakheipa cha vei.MSO, MSA nata MTP KTP zy chhao eima duahmo nata rah eima chakoana ky he liasa moh pata eima duana su pakaw viathei ba sila chhathi saw avaw y aw pazy cha, keimo hawta aomamei nata Karaoti seichana liata ama y khao lei naw pata lathlo phapa eima chhuano ba awpa he keimo chha ta tao awpa mia ahnaw pa cha acha haw.


Thyutlia saw motto “Mara rah nata Khazopa chata” or “Mararah nata chipho chata” or “chielei pazy viasa” ta pa he ama hnei kawpa lathlo liata eima sikhei awpa peimaw kaw.Rahkypachana tapa heta acho lia motto zydua khi apatu khai, eima rah lia heta kypachana rai chakao awpa hlupi hnei pita chasala rai ahmo leipa hlupi eima hnei, chacha no-a chhi pa acha, rah eima chakao hlata keimo sasy achakao tua awpa he thata eima peimaw pa hawta eihmo, nopaw hlupi cha chhokha saw nazy chakaona ky liata eima phahla ngaita kaw, aomamei pazy-pa o na ky he chhokha nata keimo sasy tawta pathao pata chakaona hnei awpa a byu, Pachaita nopaw nazy he saw nazy hnota aomamei Karaoti ky liasa ama chhopasia awpa angia, siku hatupa nata khitla chhithatu nazydua chhao khitla- hawti, sikuhawti nazy hnota aoma chihhina chocha liasa ama pahnosa khai awpa abyu, ko 18 ama tlo hlata aomamei- pazy – pa o vei khiala ko 18 khaitaw cha pazy-pa o na aru kaw, chavata siku hyutu nata nopaw na zy he sikuhawti nazy cho liata liasa moho thai awpa cha eima rah ta a hawpa nata ahnaw pa acha.

Marasaw ahy rai ta keimo nata eima phuna liata aomamei karaoti sisaina chakaona rai he hria basu vei, Maraland chata ryu sochaipa eima hithei pacha Marasaw zy aomamei nata karaoti seichana tawta pachha awpa nata chhathi saw zy aoma seichanala ama sitlamaw leinaw pata riavaih awpa he acha.

Aomamei nata Karaoti thinachamai hri-iah vata Maraland lia thinadaw paroh ngala kawpa chalisa thei pacha na nata kei he eima cha, aoma seichana lia angiama leipa chhathie saw nazy he pakha ta moho pha ei sila, aoma seichhana liata atah hawpa marasaw nazy he pakha chha eima pachha thei khiacha Pawkhazopa hnota rohpaha pa tlokheitupa cha aw pita chysapa hrona pachhana acha vata Ava liata thaphana daw paro aw ta alei liata hrona daw aparo hra aw na nata kei he dawtotupa cha eima cha.

1.7. Khokheina nata thapatlona:

He Article reita aoma- karaoti, khaini, sada, sahma sisai thei nazy cha, nama moh, khimoh, pino, pahrana su nata chana pachopa navaw roh bi aw pata Khazopa mohta eicha haw, Khazopa moh rei pata na hnota alyna bi hla awpa cha awta chysa hro pazy chata thati pha bi acha aw vata lyma chy naw kaw pa chapi theina awpa tai achhuanopa acha. Paphao nawpa su, mailing address;
Sasa,
International Medical Students Hostel,
7th Corpus, Room No. 506
Karapetyan StreetYerevan-375045
Armenia


Thlachha su vei

Pawkhazopa Marasaw zy aoma seichhana tawta mania pachha bila seichhana liata angia ma lei pazy mania pabosa bi ma y, ABeipa Zisu mohta eicha hia. AMEN.Rah nata chipho chata

Sasa

The State Medical University
Yerevan, Armenia.

Dated; 20/10/2006