Saturday, December 8, 2007

GOD IS CRYING

GOD IS CRYING

Mara chi nata pho he Khazopa paduapa chi-pho achana tawtah chha nata ko hlupi asi hawna cha eima history (phopa) ta mia chho pasia khai hawpa hawhta eima zydua pahno khaipa a cha;

eima chheipa chihro pazy pahnokheina ngalah cha leih pata atanoh khizawh.rah rah khazi tlyma miah pahno hawbah eita alyh'pa acha ngasa eima tah hai nohta Chihro pazy ta Mara pahe a hy ma acha tahpa maniah ama pahno pasia hmeiseih lei vata pacha khi akhita (ngiachhih achhihta), Chihropa zy miapahno pasia leina cha soh chyh silah atanoh Mara chi cheingeipa ( Mara Origin) tlai chhaoh ta Mara acha na a pahno pasia khao leipa, Khazohpa taopa nata atlypa Chi-pho eima chana pahno khao leipa, ngiapana(faith) ahnei khao leipa eima hlu kaw ba ;

'Mara pa ei cha' tah hlah tah Mara reih cheikhoh khao lei pata Bama, Mizo, Chin, Tlaikao, Viahpa reih, etc.. cheitah chipho hro culture(hrozie) zy hma pata khi asa ba pazy no tato eima po via lyma ba pahe eivaw pacha nata thlalohna rai hnei thei vana.Pahnokhai pa hawta Mara rah cha Sata seichana tawta ko 100 avaw kho hawpa liana khata Ava-Khazohpa ta Zisu Krista ngiachhihna zawzi vata Missionary Rev. R.A Lorrain hma pata miah pachha ta eima rah cha rahzohpa, ahri pahrana su tawta rahkhaipa rah, rah pathaipa, rah khochhihpa, Emmanual rah ta avaw pachasa haw, chatlu ta ngiachhina ronah pacha y moloh kheithei awpa acha leizi miachho pasia ta, chasala ei paloh apasa kaw tyhpa (ei ngiachhie kaw tyhpa) cha Mara rah Krizypa rah achatuanoh daihti liata Mara rah cha Lakher country tah pata aw ty pa a cha; anodeikua atahma Lakher country or Mara country tah pata aw tyh pacha Mara district la vawtla pahnai pita, atahma he Mara khi (village), Mara vaih, Mara tlah la eima pangai ngala ba pa hawta hmopasiana ei palolia avaw tlo tyh pa vatah eipacha aroh khei.

Uhthei via zy pachonosa thai tah, seihnai via pazy khokhei thai ta, chielei pazy abao tyhpa Mara pa palophao kha Mara rah puasai pathao lyma bata, o khothoh (o ka) liata poh zaw ta thlaloh kaw pata lyu la asi tyhpa nonawh zy kha atahma parutupa ria chipa vata khothoh la po zaw nga khao vei ei; Nohmei, hara pazy, o pa zy hnota ahna-lasi (vegetable), saka a pi ty pa Mara pa kha Mara rah chho liata hmiahmo awpa y khao lei vata nohmei nata hara pazy thlalohna noh hnei khaoh vei ei; Nohmei,hara pazy chhah achahpa Ava-Khazohpa ta Mara pa origin, Mara country liata laizaolao tyh penawh kha atahma khatai lia nama y haw tapa hiahri na ao ei theih ty.Chipho alai viapa ( British or Americans, Indian, Burmese, etc…) zy hmiako liata birei nawpa daiti phapa ei to tyh nota Mara pa rah cha Krizyhpa rah acha tahpa rei aw pa he ei pakah tawhta papua awpah vaih thei tyh leipa nata chahrasala Mara saw zy eima chy kawna hryta, vadua kaw pata awhnano phu nata py (denominations) ta mia pachhaipaza na thati zy, Mara rah achy kawpa chhaota khizaw rari, international border India nata Burma ta mia pachhai ha na thati zy, Pawpi pawngiapa adaihti tlo hlata chhawh saopa hawh tlaita eima rah thyutlia thokha zy cha rah ta peimaw chaina daiti liata thohna (drug) taona, khizaw aduana zy ta a chhawh sao leima na thati zy , Mara rah chho liata phaosa angiah thei pazy achy ngasa chy taraw pata chasala nieparuna(corruption) vata my kha tihah chhao hmothei khao leipa ta khi asa ba pa chhokha naw thati zy, sipasana, dychhina, hmoparuna, hiaphiana zy ta eima ra aparao pathao ngakaw ba pa thati zy , Mara saw malu zy povia ba sila eima ta nga nota khizaw hri-iah pakha thei hlahpa ( treatable disease) ta Mara saw zy hmiahmo lei pata nocharei thina dawh aparo sa ngakawna thati zy, rei awpa daithi avaw tlo nata deikua la eipaloh a tyma khei nata paka tawhta he bi zy he achati ta chati pathlapa acha ty; kei chyhsapa palohpasapa hlata Mara rah padua tuhpa, Mara chyhsa ataotuhpa Khazohpa paloh khatlu pota pasa aw va! tahpa eivaw pacha nata deikua mothli pathla ta achah ngakawpa Khazohpa he ei thlah pata a hmo tyh.

Atanoh Marahpa saw paloh liata hmotao awpa achhuana a y pa he my la avaw y awpa Mara rah acha haw, paduapathi heina lathloh phapa zy achhhuanohna a y khiala alykhei awpa, taohriakhei awpa, beisei tlah awpa chata acha lei khiala hnabeidei achhih ngasa kaw, Mara rah aduana su, duahmo siapa he Mara saw zydua ta pacha pasia hmeisei ba awpa daiti eima tlo hawh; pachai ta keimo thyutlia pa saw zy cha chha (generation) peimaw chaipa (critical) liata eima dua haw pahe eima pahno thai thei ba nawpa chahta bah lei pata thlah eichha tyh ; atano eima si nawpa lathloh a tly awpa he Mara pa future acha haw, lathloh miano deita a y pata ei hmo chy, eima ra paduapathie awpa nata ku chakieta eima ra arao pa mohkha hla hawpa lathlo zy he acha; he lathlo miano pa he a tly na hnei chyu sila, padua pathie awpa lathlo eima tly khiala acho lata palasapa eima rah parao tu penaw zy khi eima dyuh cheingei awpa abyu ta, paraolalao awpa lathlo eima tly khia deikua la acho liata reichhiepa eimara nata chysa chata charia laichai pa zy khi eima khi, rah, o nata lyu cho liata atlo via leima chy awpa acha; Mara rah taotu pata Mara rah arao hai pa he a mohthei khao lei vata, palopasa ngaita kaw tah mothlie pathlah ngalapa Khazopa chata ei thla pa hnota a vaw reih ty.

Awhnano phu nata py tah mia pachhaina, international border khizaw rahri tah miapachhaina, thohna taona, nieparuna, khizaw hri ia, sipasa dyuchhina, paruhaiphiana zydua ta Mara pa pohpa (body) liata hma hlupi mia paphao pata mania aparao pathaoh leima ba pa dei adai thai lei pata chipho lai via pazy tawta disaona zy, chipho lai via pazy hnota seichana zy heta eima ra nata chysa zy mia pabosa khao vei ei; atano thyutlia zy thyu ba si la Ava khazopa mohtlie cha pahisa ba su vei; daiti eima haw tu khiala Beino, Tisih titah Mara saw zydua aphao khai tawta Beino va, Tisih chava lia zy ta hleidy adao pa eima cha aw; Chavata atano Marapa rah he Mara saw zy laizaolao nawpa rah cha aw pata Khazohpa ta mia ataihpa rah acha tahpa a ngiapapa zydua cha eima hroh chhotah hiahrina laichaipa eima tyh haw.·

1. Eima rah arao ngala ba pa he kuchakie patah kokhazi chhohma eima moh khah hlah chy aw ? eima ra arao pathlai khai hawna taita eima moh hla chy awma?·
2. Mara saw zy drug taona liata pakhazi ma ama daiti tloh hlata khizaw mia kho sai chy aw ei ta? Mara pa nohmei nata hara malu zy eima povia leima ba pa he eima chi nata pho raopathaoh na acha va tly ma?·
3. Mara saw zy pakhazi tlai chama patla theipa pasana (treatable disease) tawta khizaw miakho sai chy aw ei ta? Malaria, diarrhea nata nasana chakhei pazy tlai heta kokhazi chhoh ma eima charia laichaipa hawta Mara rah chho lia eima padua sa chy aw?·
4. Eimara rietheina, sipasana, dyuchhih na vata mara saw pakhazi ma Mara rah puasai chy aw eita eima rah la vawkua hy khao lei pata rah hropa zy tawta khisaw miakhosai chy aw ei ?·
5. Chipho lai viapa khaotlo taopa (trap)liata Mara saw zy pakhazi ma tla chy aw pi ta Chipho lai via pazy disaona nata seichana liata kokhazi chhoma Mara saw zy eima tah chy aw?·
6. Awnano phu nata py ta Mara saw zy he py khazi taima mia pachhai paza leima chy awta khatai su ma mia atlo khei aw? Dawka miakha liata hmiakuti pahrao kho ngala pa unaw sitano zy pachhai hana taita mia tlo khei aw ma?·
7. Khizaw rari (International Border) he ta kokhazi ma Mara rah zy mia pachhai leima chy aw ta, sawkha chysa ta Mara rah he su khazi tama pachhai via chy aw?

Israel phopi liata ahlao hra pa chikha cha atano aleiloh haw tapa eima nakhao theina liata a vei ty thlyu aw.India nata Burma rari liata eisi hai nota India pheisei nata Burma Pheisei zy ta he rarina he khopahlie thei leipa aw chita rah chho liata nasi kho khiala keimo tawta pasaina na hnei awpa abyu nata eita, Mara rah he ei rah chata Mara chysa he ei chysa cha eita, khazia ei rah chho liata eisi thei lei awpa cha, khazia maw ei o Mara pa o liata ei tlo thei lei awpa cha, Khazia ei rah chho liata tly awpa ta pasaina hnei awpa abyu; ngiachhih ta napa sisa hla bi te u, tapa ta pakhupanei ta ei haw khai tawta Mara rah chho liata sitheina/tlytheina eihmo; Ei palo apasa ngasa kaw pa acha.Mara rah, Khazopa ta Mara saw zydua chata ataopa eima rah chho lia tlaita chipho hro pa zy ta si thei vachi mia mata hlah pacha pacha tuarai sila palotla apao thei rima awpa cha vei; Kei palopasa pa hlata Mara chipho pahra nawpa chata Mara rah phangaita kaw pa taotu pa Pawkhazopa palo kha tlu ta ma apasa aw va.

Mara rah he Mara saw zy tly thei, pahra thei, sithei, hmathei leipa cha sala kei chysapa palopasapa hlata na taotupa rah mania pi tupa palocha apasa via aw; Eipaw ta o nasapa ta eisaw y , he o pha kawpa he cha patlopa khai haw nata he liana heta na hrochho tlo nawpa su cha acha na ta sala, amy la pata chysa hropa zy ta ei o tlo awpa cha vawparao ei sala tloh awpa zy chhao napa sai leipa ei sala, keima paloh buaba pa, pasana hlata eipaw, o nasa pa tupa, o napi tupa palo cha apasa via syulyu awpa cha pahnothei khaipa acha.Nokha cha eima rah chhoh liata khipi eima hnei chhopa Siaha, thlasu zy liata vaw charei nata Loboh liata tawpa cha zy eivaw rei tita Mara Satlia/Laisa ko 20 nata ko 30 likaw mo nata pho zy rei awpa vaw chhathai lei ta, Thlasu suhraw ( 10 graves ) reichho eimo khai pa nata ei palo cha mei haw tlaita na ka pachho ta sasy ta y khei thei lei pata hmiapahno pazy tawta thlapalona bi beisei pata chhopasiana eivaw tlua tita thohna ataopa ( drug addict) zy cha eita na pathipalo buaba leipa sala nanopo kha se einaw ta ei; vaw pacha nata keima chysapa palo pasa pa hlata Avakhazopa Mara saw mania taotupa palo khatluta ma apa sa aw tapa ngiapa nata eivaw sai chata deikuala alei liata pao nata mohmia eivaw pasai tita Marapa rah cha meido veipa ( Black cloud) ta a khu thlahapa hawta ei mothlaw liata avaw la.

Eimara khipi liata ei hopo tuna vata khitaw viapa zy la huhiehna charo pata ei tly ngala no hy ta sipasana,dyuchhiena, hrie ia toti ta khitaw/thotla zy aparao pathao leima ba pa ei moh tlai ta hmoh nata ei nakhaoh tlaita hawsai pa no hnei leipa, nodie pata achah ngala pa ao zy chhao ei thei hrah, ei pathipalo cha thlazona ta eina khu, tao awpa pahno thai khao leina vata khi macha pakha hnota hnangana beisei pata achho hiana ei hnei tita, ei beisei na cha vawtlo lei pata khimacha paw ta ei hnota he ta na heta eina chho

“ Eisaw y, eimara he nieparuna (corruption), khizaw vaduana, sipasana, dyuchhina ta aparao haw, keimo hawta kuphei a ki pata apipa ky cha rei lei pata hara,nohmei nata kuphei aki chaicha leipa dadei zy chhao hmata Mara rah chho liata pahra naw pa su ama hnei khao leipa he sai tua te, namo ta hmo haw chita, ama cha na ao zy cha nathei haw hrah, kuphei aki pata apipa zy heta mania pa ra la mia sisai pathao leima ba eita keimo khimacha zy cha eima ra arao pa he mokhao tlaita ahmotupa cha aw pata raopa haw tlaita eima cha ba he zaw:” ta pata palopasa kaw pata eina chhoh;He khi macha paw hnota achhy (reply ) na bi rei awpa ei hmothei khao lei vata alei moh nata nahnai khata ava moh nata ei na sah kha tapa bi nakhao ta ei thei ty pa kha ei hro lia tlaita avaw tlo; sasy ta aleikhao la angia hla hawpa zy eipalo lia avei;

Mohtliechi chhaota khitaw zy tly pazao leima nata Burma ra chho liata Mara ra khitaw miakha liata za zona navaw tlo kha ta nohmeipa o liata su pary pata ei zia pata nata ahrorohna ao (screaming voice) eina khao liata avaw ngia pathao leima ta khi avaw dei bao cha no pakha Hawsai pi thei leina vata za na chhokha riethei taota khizaw mia vaw khosai hawpa athipa ri kiapa liata sasy ta eivaw hmo hlah; athipa ri kiapa liata eidua hla nota he chhokha nohrapah thipa he kei ei hro nata ari thei pa cha maw sala ri awpa khona ei palo lia khacha avei ta; taopasana, rietheina, vasana ei ty tyh pa hlata he nohra pa nata chhokha zy aty pa vasana,taopasana he chysa pa reika heta phuathei bei leipa awta , he daiti liata he tluta rietheitaopa nohra pa nata machhiesa pa chhokha zy chata khapa hma taothei pa eihnei leipa zy sasy ta a vaw hmo pasia chanei hy nata ei palo cha kai pathla ta zaozi (knife) ta achosao pa hawta feeling, palopasana ei vawhnei;

Paloru keichhei pata eipina khi la eisi pazao ngala nota zala daw 5 ( 5 PM) rachho ta thotla khi khikha a ngia hy pa chata, khichho liata Mara Thyutlia Py ( MTP) member moh 20 ra chho, atu tako chaba pa aty ei nata, bi na chho eita “atano he eima khi hawti pakha, zahnia liana khata khitla viasa zy nata charei kho ngala pa tlai cha, no tla pata zah avaw tlo pa nata chasi pathao leima ta, palopa (temperature) kiasa via leima ta ata my liata khizaw mia akho sai vata atahma tlaikha ari pabu pata atahma he khichho eima ngia ngala, eima hnota khichho a vaw ngiah hra te” tapa ta MTP members sahlao naw zy tawta vasa chhana ao ei thei nata taonawpa chah pahnothai khao lei pata sasy ta sawvaw (suicide) hlah hawpa zy taita ei paloh lia avei ;

He hawta chasipa, (Fever), Malaria, diarrhea zy tawta Mara chysa zy eima bo thei ma lei no daiti, nohrapa sawphaopa,nawhneipa pazy hro dadei chhaota eima pachha theima leina daiti lia heta hri chichhipa HIV/AIDS zy he eima ra avaw ngia maw sala zaw katlu tama eima tao aw va, khatlu ta eima hu apo aw; tapa zy eivaw pacha cha ta deikua la Marapa saw zy eima chhi haina lathlo he vaw sai nga rima vana, Africa rah liata HIV/AIDS pasana vata chipho alei dia khai daihma haw penaw thati zy ei palo lia avaw la ngasa; Ky eima pacha chaipa zy khizaw mia vawkho sai nota bichhana ta Khazopa ryraona ta pata paka ta rei ty pita chysa pa ryraona liata eima hroh so tyh pa acha pa he Paw Khazopa mothlie pathla sa ngala pa acha tlyu aw.

Eima rah liata atlo ngalapa hmototi sai pazi leima pata eima ra nata chysa zy cha abo khao mapi tapa mia chho pasia, eima rah cha arao pathao haw tapa mia chho pasia ta, chavata Mara rah rao ngala pacha Mara pa saw tlaita atao pathi awpah chata,viapa tlaikao pa,Bama pa zy eima rah vawtao pathi awpa ta mokha tla maw liapi tapa he eichi chaipa hmo acha; Eima rah nata chysa zy abo khao vei ei, eima rah arao pathao haw ba tapa he Mara saw zydua pathipalo chhochai pa liata tloh khai ba sala, Mara rah taotupa Pawkhazopa chahna ao he Mara saw zydua nakhao liata a ngia thei basala eima tao thei chhohpa zydua papua pata eima rah nata chysa zy pabosa na chakaona rai hriah ba awpa he keimo thyutlia saw zydua ngiatla cho liata a vaw tlo haw, eima rah chahna ao cha eima ra sai chy aw ma?

Khazopa mohlie cha loh via leima hla chy se eima ta hla chy aw ma?Chhahthie saw avaw y awpa zy reipachhina eima ty hlutuh tla maw lei naw pa ta asosi chyu ba su vei; eima haw tu khiala eima rah cha hri ia, niparuna, chipho lai pazy ta nie khai ba aw eita; Mara rah tapa he hnei kho kaw hrawh sila chihro pazy rah la avaw lie tla maw thei aw vata asosi kawba su vei; chavata tano he Mara thyutlia saw zy a hra na daiti cha tlo haw ba pita atano tlaita adyu awpa charia zy cha my la chata so khao leipa sila; atano tlaita adyu pathao ba su vei, chata acha lei khiala charia pa chata .eima rah cha aparao khai ba awh; Eimara parao tupa charia pacha eima ochhi thabyu liata vaw tlo hawta, o thokha zy angia ta hrao khai hawta;

Eima rah chho Hara,Nohmei pa, chariapa ku tawta pachhatupa hnei lei pazy chata Mara satlia nata laisa zy khati tama ei o avaw ngia aw eita chariapa ku tawta eina pachha aw ei ta pata mia mokha ngala pazy he mania mokhah parei tu hawbah eita, charia pata atusao khai daihma haw ei; Khazopa ta mia pipa Mara rah cha pabosa aw pata Mara satlia,laisa zy thyu ba sila, hara, nohmei motlie zy cha hru pata hna panga ba sila , paw Khazopa motlie cha pa hi sa ba su vei; Rah kypacha pa rah chata vision hlupi ahnei pa Mara saw zydua hnota thapatlokhona nata baichhakhona vata atahma hla chho zydua na pamo thei lei pa ei palo liata avaw la pha chaipa agenda zy ary liata eivaw palasa.

1. Chipho lai via pazy disaona tawta eima ra nata chysa pabosa awpa nata Mara cha nata rei, thyukhei, phopa zy pabosa awpa;( anti- discrimination, and to protect Mara culture,tradition, literature).
2. Nieparuna chichhipa tawhta Mara saw zy pabosa awpa (anti-corruption).
3. Krizy na liata phu nata py pachhaina tawta Mara saw zy pabosa awpa (anti- denominations).
4. Thohna taona ( drug) tawta Mara saw zy pabosa awpa (anti-drug) .
5. Patlathei pa khizaw hri ia tawta Mara saw zy pabosa awpa ( anti-Malaria or tuberculosis, water born disease etc).
6. Sipasa, dychhina tawta Mara saw nata ra zy pabosa awpa (anti-poverty).
7. International border rari he chipho lai pazy hnota Mara rah pachhaipaza nawpa chata chhaichhi pha pata pi chachy ta lei awpa nata Mara saw zy Burma nata India rah chho ta hmo apuapa zy dua eima hlyuthei nawpa lathloh pha pata tlao hma awpa;

Eima rah parao ngala pa Charia pa zydua pahniethei nawpa ta cha Mara rah taotupa, Marasaw mia taotu pa Khazopa palophao he nocharei eima tlua awpa abyu awta Khazopa lilaw ta charia pahnietheina chhaichhi phapa sona,novana, hneirona nata rah nata chysa ta abyu pa hmo toti miapi thei ta, cha vata Mara rah pa y sa tupa , Mara saw zy chipho ta mia taotupa Khazopa nata liasa akao pata Mara rah nata chysa zy charia pa tawta pabosana chakao rai rona kaw pa he Khazopa ta mia a hnaw pa haw ta nata Mara rah nata Chysa zy ta mia peimaw na da hawta hmiala pua pata Abeipa, Paw Khazopa hnota nata Mara country hnota kei he liata ei y ta pata api pasai kala ba su vei;

Mara country nata Khazopa awna ao cha avaw tlo haw; a daiti aki haw ta khinarah chhao Marasaw zydua hnota avaw tlo haw;

Sasa
5th Year, MD, YSMU
International Medical Student’s Hostel
7th Corpus, Yerevan – 374045,
Armenia

Dated; 26/10/2006
Yerevan